Kurdîya kurmancî - nordkurdiska

Swêd ji sala 1995ê ve di nav Yekîtiya Ewropayî (YE) de ye. Welatên YE li ser gelek babetan di nav hevkariyê de ne û gelek ji wan bandorê li jiyana me ya rojane dikin. Li jêr bi kurtî xetên giştî li ser xebata YE, ka biryar di nav YE çawa tên dan û rola Swêdê di YE de tên pêşkêş kirin. Herweha qala wê tê kirin ka tu dê çawa bikaribî bandorê li YE bikî.

Qismekê mezin ji karê YE li ser hêsankirina bazirganiyê di navbera welatên endam de ye. Herweha, hevkariya di YE de dirame ku seferkirin yan barkirin bo welatekê din yê YE yan xwendin li welatekê din yê YE hêsan be. Êdî welatiyê YE bo nimûne dikare bê destûreka taybetî ya rûniştinê yan karkirinê li welatekê din yê YE bixebite. Euro diravê nêzîkî nîvê welatên YE ye.

Welatên endam

Welat di demên cuda de bûne endam:

1952 Belçîka, Fransa, Îtalya, Luksembûrg, Hollanda, Almanya
1973 Danmark, Îrlanda
1981 Yûnanistan
1986 Portogal, Îspanya
1995 Fînlanda, Swêd, Awusturya
2004 Qibris, Estonya, Letviya, Letonya, Malta, Polonya, Slovenya, Slovakya, Çek, Macaristan
2007 Bulgaristan, Romanya
2013 Xirvatistan

Ma YE bi hemû tiştî mijûl e?

YE bi gelek pirsan ve mijûl dibe. Va çend nimûne:

Pirsên jîngehê. Wek nimûne YE hedef daye ber xwe ku diyar bike dê welatên endam çawa berdana bermayiyên gazên serayî kêm bikin.

Masîgirtin. YE biryarê dide ka çiqas masî di nav avên welatên endam de dikarin bên girtin, wek nimûne derbarê masiyên Morîna yên di deryaya Baltîkê de.

Hevkariya polîsan. Mafê polîs û dadgirên welatên YE heye ku ji bo têkbirina tawankariya mezin, wek nimûne li dijî qaçaxçîtiya narkotîkayê, hevkariyê bikin.

Piştgiriya herêmî. Welatên YE dixwazin cudayiyên aborî û civakî yên di navbera welatan û herêman yên di nava YE de kêm bikin. Lewre, beşekê mezin ji pereyên YE ji bo piştgiriya herêmî diçin.

Siyaseta penaberiyê. Hin qaîdeyên YE yên hevbeş li ser mijara mafê penaberiyê ji bo penaberan hene, wek nimûne dê kîjan welat li daxwaza penaberiyê binêre.

Welatên YE ji bo siyaseta alîkariyê, ji bo bazirganiya bi welatên derveyî YE re, ji bo piştgiriya çandiniyê û pirsên li ser tiştên xwarinê jî di nava hevkariyê de ne.

YE vê nake

Welatên endam bi xwe berpirsiyariya gelek pirsan dikin. Çend nimûne: bacên dahatê, lênêrîna nexweşan, dibistan û herweha teqawîdî û alîkariya zarokan.

Her sal hemû welatên endam xercekê didin YE. Di nav bingeha diyarkirina xercê de mercên aborî yên wî welatî jî hene. Swêd 24-47 milyar kronan dide.

YE di salekê de bi tevahî nêzîkî 1550 milyar kronan werdigire. Nêzîkî ji sedî 90 ji pereyan wek piştgirî ji welatên endam re vedigere. Piranî ji bo pêşxistina herêmên welatên YE, wek nimûne ji bo baştirkirina rêyan, piştgiriya lêkolînkirinê û perwerdeya li nav bazara karî, piştgiriya çandiniyê, gundan û masîgirtinê, diçe. Lê belê pere ji bo wek nimûne alîkariyê, piştgiriya çandeyê û hevkariya polîsan jî diçe. Swêd beşekî ji piraniya awayên piştgiriyê werdigire.

Konseya ewropayî – civîna bilind di navbera serokên welatên YE de

Konseya ewropayî ji bo hevkariya YE prensîpên ji bo demeka dûrûdirêj datîne, lê ti biryaran li ser qaîdeyên YE nade. Civînên bilind her salê çar cara tên li dar xistin. Li gor pêwistiyê civînên bilind yên zêde jî dikarin bên li dar xistin.

Konseya ewropayî ji serokek, serekdewlet û serekwezîrên welatên YE û ji serokê komîsyonê pêk tê. Konseya ewropayî serokê xwe ji bo demeka du sal û nîvan hildibijêre.

Di YE de biryar çawa tên dan?

Swêd û welatên din yên YE bi hev re biryara qaîdeyên nû yên YE didin. Ev tê wateya ku Swêd dikare bandorê li ser biryarên YE bike, lê Swêd carinan jî mecbûr e biryarên YE yên ku ne bi dilê wê ne bi cih bîne. Swêd û welatên din yên endam bi vî awayî li ser qaîdeyên nû yên YE li hev dikin:

1. Komîsyona YE qanûnên nû pêşniyar dike

Wezîfeya komîsyona YE pêşniyarkirina qanûnên nû ye. Her welatê endam di komîsyonê de xwedî endamek e. Komîser ji bo berjewendiya tevaya YE dixebitin û ne nûnerên welatên xwe ne.

2. Hikûmet û parlamento helwêstê digirin

Komîsyona YE pêşniyarên xwe ji bo hemû welatên endam dişîne. Li Swêdê ew diçin hikûmetê û parlamentoyê. Hikûmet nêrîna xwe ya derbarê pêşniyaran digehîne parlamentoyê û dîtînên parlamentoyê werdigire. Hikûmet gotina Swêdê pêşkêş dike.

3. Parlamentoya Ewropayê biryarê dide

Parlamentoya Ewropayê di nav biryargirtina qanûnên nû yên YE de cih digire. Endamên wê di hilbijartinên giştî de hatine hilbijartin û 21 jê li Swêdê hatine hilbijartin.

Parlamentoya Ewropayê di piraniya pirsan de bi konseya wezîran re biryarê dide. Di hinek pirsan de Parlamentoya Ewropayê di biryargirtinê de cih nagire, wek nimûne, biryarên li ser siyaseta YE ya derve û ya ewleyiyê.

4. Konseya wezîran biryarê dide

Hikûmeta Swêdê û hemû hikûmetên din yên welatên YE bi wezîrekê xwe beşdarî konseya wezîran ya YE dibin. Konseya wezîran biryara qanûnên nû yên YE dide. Hikûmeta Swêdê berî wê pêşniyar bi parlamentoyê re minaqeşe kirine.

5. Swêd qanûnê bi cih tîne

Gava konseya wezîran biryara qanûneka nû dide, divê Swêd û welatên din yên endam wê qanûnê pêk bînin. Hin caran pêwîst e ku parlamento guhartinan di qanûnên swêdî de bike ji bo ku ew li gor qanûnên nû yên YE bin. Di rewşên din de qanûnên YE yekser derbas dibin.

Parlamento (ya Swêdê) hûr dinêre

Parlamentoya Swêdê, wek parlamentoyên welatên din yên endamên YE, ji bilî hûrnêrînê û dîtinên xwe pêşkêşî hikûmetê bike, wezîfeyeka din jî heye. Gava YE di hin waran de qanûnên nû pêşniyar dike, divê parlamentoyên welatên endam kontrol bikin ka qaîde di asta YE de pêwist in yan jî baştir e ku her welat ji aliyê xwe ve qaîdeyan dane. Encama lêhûrnêrînê dikare bibe ku komîsyon ji nû ve li pêşniyara xwe binêrê.

Çi dibe heger Swêd li gor qaîdeyên YE tevnegere?

Komîsyona YE çavdêriya pêkanîna qanûnên YE li ser welatan pêk tîne. Heger komîsyon bawer bike ku Swêd li gor qanûnan tevnagere, komîsyon dikare dozê li dijî Swêdê li dadgeha YE veke.

Hingê wezîfeya dadgeha YE ew e ku biryarê bide ka Swêd li dijî qaîdeyên YE tevgeriyaye. Dadgehên swêdî jî dikarin ji dadgeha YE daxwaza alîkariya şirovekirina qaîdeyên YE bikin.

Heger tu bawer dikî ku Swêd yan jî welatekê din yê endam li gor qaîdeyên YE tevnagere, wê gavê tu bi xwe dikarî li ba Komîsyona YE gilî bikî.

 

Heger tu bixwazî bandorê li ser biryarên YE bikî, tu dikarî peywendiyê bi kesên ku li ser pirsên YE kar dikin re danî.

Endamên parlamentoya Ewropayê. Di nav parlamentoya Ewropayê de endamên swêdî hene û ew bandora xwe li biryarên YE dikin. Agahdariyên peywendîkirinê bi wan re di www.europaparlamentet.se de hene. Herweha tu dikarî peywendiyê bi buroya agahdariyan ya parlamentoya Ewropayê bikî, telefon 08-562 444 55, e-poste epstockholm@ep.europa.eu.

Endamên parlamentoyê (ya Swêdê). Endamên parlamentoya Swêdê qanûnan li Swêdê datînin û nêrînên xwe yên ji bo biryardana li Konseya Wezîran pêşkêşî hikûmetê dikin. Navnîşanên 349 endaman û yên partiyên siyasî yên di parlamentoya Swêdê de di www.riksdagen.se de hene.

Wezîrên di nav hikûmetê de. Wezîrên swêdî beşdarî cîvînên Konseya Wezîran ya YE dibin û biryarê li ser qaîdeyên nû yên YE didin. Agahdariyên peywendîkirinê bi hemû wezîrên hikûmetê re di www.regeringen.se de hene.

Komîsyona YE. Komîsyona YE gelek caran daxwaza nêrînan li ser pêşnimayên qanûnan dike. Milyonek welatiyên YE jî dikarin bi insiyatîfa welatiyan ji komîsyonê daxwaza pêşniyara qanûnan bikin. Tu dikarî peywendiyê bi buroya Komîsyona YE ya li Swêdê bikî, telefon 08-562 444 11, e-poste comm-rep-se@ec.europa.eu. Malper ev e: ec.europa.eu/sweden/about-us/contact_sv.

Rêxistin. Gelek rêxistin hevkariyê di asta ewropayî de dikin ji bo ku bandorê li YE bikin.

Ji şeş welatan bo ...
Îro YE ji 27 welatên ku bi tevde xwedî nifûseka nêzîkî 447 milyonan e pêk tê. Zêdetir welat, wek nimûne Serbistan û Tirkiye, dixwazin bibin endam.

Çima welatên Ewropayê dest bi hevkariyê kir? Çend welatan yekser piştî şerê cîhanê yê duyem xwast rê li pêşiya şerên nû bigrin. Bi wî awayî şeş welatan di 1952ê de Hevgirtina Komir û Polayê ya Ewropayî ava kir. Wan dê bi hev re berpirsiyariya hilberandina komir û polayê, ku madeyên xam yên ji bo endustriya şerî giring bûn, bikira. Wan dê bi vî awayî rê li pêşiya welatê ku bixwasta xwe cardî çekdar bikira bigirta. Ev ji bo avakirina YE gava yekemîn bû.

Hevkarî di sala 1958ê de derbasî berhem, xizmet û sermayeyên din jî bû. Çend salan paştir, ji tevahiya hevkariyê re HE, Hevgirtinên Ewropayî, hat gotin. Bi demê re, di nav wan de jîngeh, çandinî û veguhastin jî ketin nav wezîfeyên HE. Di sala 1993ê de HE bû YE, ango Yekîtiya Ewropayî. Bi vî awayî derfet ji bo welatan ku wek nimûne, li ser pirsên siyaseta derveyî bi hev re tevbigerin çêbûn. Piştî wê 16 welatên din jî bûn endam, helbet ev jî bandora xwe li ser hevkariyê dide xuya kirin.