Kalé - romani chib

Svedo hin aro EU:sko unija (EU) pálal bereh 1995. EU-phúvja tšérela sankibakobutja aro disave puchibi ta but dolendar angouvela amaro butjako díves. Adaj ávela tikno presentasija so EU tšérela, sar EU lela agoriba ta Svedosko roli aro EU. Douva lela nína apre sar tu vojbuveha angouvel aro EU.

Jek baro kotoriba pa EU:sko butja rálila te lokhavel bikniba mahkar sankibako phúvjen. EU:sko sankibako butja te avelas lokho te trádel. Ömsavel vaj sikjuvel aro vauro EU:sko them. Akana vojbuvela EU:sko memburi sar eksemplura tšérel buti aro vauro EU:sko them bi spesijalno buti –vaj áchibosko lóvi. Euro hin louvo kutide ke pah dieli pa EU:sko phúvjata.

Sankibako phúvja

Eu:sko sankibako phúvja hin džélo aŕe aro EU apo disave tíja:

1952 Belgia, Franso, Italia, Luxemburgo, Télunephuvja, Niamtso

1973 Danmarko, Irlando

1981 Grečia

1986 Portugalia, Spania

1995 Finlando, Svedo, Austria

2004 Cyperia, Estland, Lettland, Litva, Malta, Polonia, Slovenien, Slovakia, Tjecko, Ungriko

2007 Bulgaria, Rumännia

2013 Kroatia

Tšérela Eu sare?

Eu tšérela buti aro but puchibi. Adaj hin disave eksemplura:

Aro trystalibako puchibi. Sar eksemplura hin Eu tšunsadas resija sar sankibako phúvja mote tiknavel pengo mukhiba pa barjiboskotšéresko gasi.

Matšiba. Eu lela agoriba sar but lelas astarel matše aro sankibako phúvjengo lén. Douva dochela sar vaures torsk aro östersjö.

Petsengo sankibako butja. Eu-themengo petški ta naijesgierenge hin hortiba te tšérel sankibako buti te tšérel priśibako buti kajo džoralo phagiriba mahkar phúvjen, sar eksemplura narkotika rigjiba.

Reginalno dumudiba. Eu-phúvja kamena te tiknavel ekonomikano sosijalno fró slágiba mahkar phúvjen ta aro regioni aŕe aro EU. Dólesko khal džala but kotoriba pa EU:sko louve ka reginalno dumudibaske.

Asylpolitika. Aro Eu hi itkane regulija pa asyl pe nachibosgierenge, sar vaureha savo them mote lel agoriba pa asylródiba.

EU:sko phúvja tšerela sankibako butja sar eksemplura pa hahtibako politika, bikniba pe phúvjensa so hin avri pa EU, dumudiba ka phúvjako plógibaske ta aro hábenesko puchibi.

Odauva ná tšerela EU

Sankibako phúvja lela korkores angnál sváriba pa jek kotoriba. Disave eksemplura hin taksa louve, sastibako arakhiba, skola ta pensija ta kentengo louve.

Sáre sankibako phúvja presina jek presiba ka EU sakho bereh. Presiba téljuvela sar vaureha apo themesko ekonomikane angliba. Svedo presila 24–47 miljardi koroni.

Tšetanes lela Eu aŕe kutides 1550 miljardi koroni aro jek bereh. Kutides 90 procenti pa louve džala palpale ka sankibako phúvjenge aro dumudibako formi. Koni baride kotoriba džala te fendavel regioni aro EU-phúvjen, sar eksemplura fendavel droma, dumudel ródiba ta sikjiba aro butjakomarakni, dumudel plókibako buti, vechune gáve ta matšengo astariba. Nebi louve džala nína sar eksemplura ka hahtibako butjake, kulturijako dumudiba ta petsengo butjake. Svedo lela dieli pa butide dumudibako formi.

Europako gódiba-utšo tšetiba mahkar EU-themengo anglesgiere. Europako gódiba tšúvela angle työmiba pe EU-sankibako butjake langhtes, nebi ná lela tšek agoriba pa EU-regluria. Utše tšetiba džalpe star var sakho bereh. Kana hiovilas hin vojiba te stellavel jek estra utšo tšetiba.

Europako gódiba hin stelimen pa jek láveskiero, EU-phúvjengo themengo ta parlamentosko hérune ta komisijako láveskiero. Europako gódiba velkavela peske láveskiero pe duj ta pah bereheske.

Sar džalpe kana EU lela agoriba?

Svedo ta dóla vaure meburako thema lela agoriba tšetanes pa neve EU-regulia. Douva mienila te Svedo vojbuvela angouvel EU:sko agoriba, nebi aro disavefanibamote Svedo nína vá pálal EU:sko agoribaso Svedo ná kamela te lel.

Jakhes džalpe kana Svedo ta vaure meburako themalele agoriba pa neve EU-regulia:

1. Eu-komisija alsila jek nevo lága

EU-komusijako buti hin te alsavel neve lági. Sáre meburako themeske hin jek angleskiero aro komusija. Komusija mote dikhel pálal hilo EU:sko fendiba ta náka ná angleskiere pe pengo iega themenge.

2. Parlamentos ta fóroskotšér lel partia

Eu-komusija bihilapengo alsina kaj sáre memburijako themenge. Aro Svedo džala dóla kaj parlamentos ta foroskotšér. Parlamentos phukila pesko dikhiba ta alsiba aloniba ta lela priśi lela priśi fóroskotšéresko dikhiba. Douva hin regeringo kon rikhila Svedosko rakhiba.

3. Europakoparlametos lela agoriba

Europakoparlamentos hin it ta lela agoriba pa EU:sko neve lága. Angleskiere hin velkade aro sárekano velkiba ta 21pa dólendar hin velkade aro Svedo.

Europako parlamentos lela agoriba tšetanes pe ministirijako gódibaha pa but puchibi. Aro disave puchibi ná lela Europakoparlamentos agoriba. Douva rálila sar eksemplura Eu:sko avurutno-ta siguribako politika.

4. Ministrijako gódiba lela agoriba

Svedosko parlamentos ta sáre vaure parlamentura aro EU-thema dela dieli pe je minitri aro EU:sko ministirijako gódiba. Ministirijako gódiba lela agoriba pa neve EU-lági.

Svedosko parlamentos hin anglide rakhade pa alsiba pe parlamentos.

5. Svedo pherdela lága

Kana ministijako gódiba hin tšerdal agoriba pa jek nevolágamote Svedo ta vaure memburako thema pherdavel lága. Onivar hiovila parlamentos barjuvel aro Svedosko lági te dóla áchel it pe EU:Sko neve lági. Aro vaure faniba rálila EU:sko lági džent.

Fóroskotšér volila

Apo rigja te volavel ta del tengibi ka parlamentos. Hin fóroskotšér, sar parlamentos aro dóla vaure EU-thema, hin nína vaure buti. Kana EU dela alsiba pa neve lági aro disave kotoriba mote parlamentos aro memburako thema tšérel kontrolanti hiovilasko regulia apo EU-utšiba vaj hinko fendide te sakho them lela agoriba pa regulia korkores. Kontrolanto vojbuvela liedavel te komusija mote frestavel pesko alsiba.

So fanula kana Svedo ná váa pálal EU:sko regulia?

EU-komusija tšérela kontrolanto te thema vá pálal dólalági so EU hin líjal agoriba. Kana komusija dikhela te Svedo ná vá pálal lági vojbuvela komusija lel Svedo aro krisi aro EU-tingi. EU-tingisko buti hin te tšérel kontrolanto hinko Svedo phagardas kajo EU:sko regulia. Svedosko tingi vojbuvela risavel pes kaj EU-tingi pe puchiba sar EU:sko regulia mote risaves.

Kana hin dikhiba te Svedo vaj džiko vaure memburako them ná vá pálal EU:sko regulia hin vojiba te phukavel dóles ka EU-komusijake.

Kana kamelas te angoubel aro agoriba aro EU vojbuvelas te lel kontakti džiko pa dólenda kon tšérena buti pe dóleha vaj lela agoriba, aro EU-puchibi.

Europako parlamentengo anglesgiere. Hin Sveitika anglesgiere aro Europako parlamentos hin it ta angouvela aro EU agoriba. Lengo kontakti džánibi hin apo www.europaparlamentet.se. Douva džalpe nína te lel kontakti Europako parlamentosko informasijako ofisija aro Svedo, telefono 08-562 444 55, e-post epstockholm@ep.europa.eu.

Anglesgiere aro fóroskotšer. Sveitiko fóroskotšér tšérena lágiaro Svedo ta parlamentos ta dela dikhiba anglal agoriba aro ministrijako gódiba. Apo www.riksdagen.se hin adresi kaj dólen 349 anglegiere ta kaj dóla politikane partia aro fórosko tšér.

Ministirija aro parlamentos. Lena dieli aro EU:sko ministirijako gódibako tšetiba kaj lela agoriba pa neve EU-regulia. Apo www.regeringen.se hin kontakti džánibi ka parlamentoskosáre minisitrijake.

EU-komusija. EU-komusija kamena butvares lel dikhiba pa lákako alsiba. Jek miljoni EU-memburi vojbuvela n´na aro jek memburako alsiba del komusijake l´gako alsiba. Saj hin vojiba te lel kontakti EU-komusijako ofisija aro Svedo, telefono 08-562 444 11, e-post comm-rep-se@ec.europa.eu. Webbadresi hin ec.europa.eu/sweden/about-us/contact_sv.

Organisasija. But organisasija tšérena sankibako buti apo Europako nivo te angouvel EU.

Kaijal hou them ka...

Aka díves hin 27 phuvja kaj hin tšetanes néride 447 miljoni komuja. But phuvja kamena te avel aro memburiba, pe vaureha Serbia ta Turkia.

Soske líjal tála phuvja aro Europa te tšérel sankibako butja? Hastes pálal vauro bolibako kuŕiba kamena but phuvja te áchel neve kuŕibi. Dólesko khal tšerdas Eurobako angari-ta sasturijako tšetiba 1952. Dóla líne tšetanes angná sváriba te lel angle angar-ta sasturijako produksija save sas inportante guosi aro kuŕibako industrinja. Jakhes sas lenge vojiba džal vika te ná tšek them vojbuvelas korkores lelpe te ánel kuŕibako bérija. Dauva sas váguno stakriba te lel angle EU.

Sankibako buti dželo angle 1958 ka dochavel vaure bérija, tšensti ta kapital. Hilo sankibako buti avlo te kharel pálal ta khares fe EG, Europako tšetiba. Pe tíjaha avlo pe vaureha trystaliba, phúvjako buti ta tranporti sas buti so inkerelas pe EG. 1993 avlo anglide EU– Europako unia. Tála avlo douva sar eksemplura vojiba themenge te angouvelagera tšetanes aro avrutno politikako puchibi. Dólesko pálal hin pańa 16 phuvja avlo aro EU:sko sankiba, so angovela sar farabavelas sankibako butja.